Mensen definiëren de realiteit aan de hand van hoe ze de wereld ervaren. En voor verreweg de meesten van ons is het zicht een belangrijk onderdeel van onze beleving van de werkelijkheid.
Je gehoor, je reuk, je smaak en voelen spelen zonder twijfel ook een rol, maar zien is de meest directe manier waarop we de wereld ervaren.
Voor honden is dat niet het geval.
Dat leuke snuitje van je puppy zit daar niet alleen voor de aardigheid – honden “zien” de wereld in eerste instantie met hun neus. “Wij gaan er vanuit dat de perceptie van dieren op die van ons lijkt, alleen dan simpeler”, vertelde hondenkenner dr. Alexandra Horowitz me vorig jaar in een interview.
Maar dat is niet het geval. Honden "zien" de wereld via geuren. Dat werkt als volgt:
"Het is heel moeilijk om ons eigen perspectief te verlaten."
Onze perceptie van de wereld om ons heen kleurt onze ideeën over hoe anderen de wereld ervaren. We gaan ervan uit dat ook honden de wereld in eerste instantie ervaren via hun ogen. Maar het is niet zo moeilijk om te begrijpen - en zelfs te ervaren - hoe het werkt met reuk als belangrijkste zintuig.
"Je kan het zien als gewoon een andere manier om informatie uit de omgeving te halen", legde Horowitz me uit. "Als je je ogen dicht doet, ervaar je alles nog steeds als mens, al is het een beetje anders. Er is nog steeds een ruimte om je heen. Nog steeds een realiteit die je kan horen, kan ruiken en voelen. En hoewel het geen erg bekende realiteit is, zijn we nog steeds onszelf."
Dat is de eerste manier om te begrijpen hoe honden de wereld zien - je ogen dicht doen. Snuif nu met je neus! De reuk van mensen is lang niet zo goed ontwikkeld als die van honden, maar zo krijg je tenminste een idee van hoe een hond de wereld ervaart. Misschien ruik je iets heel lekkers of iets dat aan het rotten is of juist de steriele lucht van een airconditioner op kantoor.
"We hebben altijd een wolk van geuren om ons heen. Dat is interessant omdat een hond jou al kan ruiken voordat je er daadwerkelijk bent", zegt Horowitz. "Als je nog om de hoek bent, snelt een wolk van jouw geur je al vooruit."
"Ze hebben per saldo meer aan geuren dan aan hun ogen."
Dat betekent niet dat honden je niet kunnen zien - hun ogen zijn alleen een ander soort input, maar niet de belangrijkste. "Ze kijken misschien naar iemand met hun ogen; als je dichterbij komt kijken ze naar je", zegt Horowitz. "Maar als ze eenmaal iets hebben waargenomen met hun ogen, dan gebruiken ze geuren om vast te stellen dat jij het bent. Ze draaien dus een voor ons zeer vertrouwde manier van waarnemen als het ware om."
En dat is cruciaal om te begrijpen hoe honden de wereld zien.
Jij kan als mens bijvoorbeeld iets lekkers ruiken en dan je ogen gebruiken om te kijken waar die heerlijke geur vandaan komt. "Ah, het is de pastasaus op het fornuis die bijna klaar is!"
Voor honden gaat dat precies omgekeerd, legt Horowitz uit:
"Wij ruiken iets en als we het dan zien dan denken we 'Oh ja, dat is het, dat rook ik. Het zijn kaneelbroodjes.' Honden denken op hun beurt als ze je zien 'Ah, dat moet ik even verder onderzoeken, ik ga ruiken. Oh ja, dat is Ben.'"
"Als ik ergens ben, ervaar ik dingen in de ruimte via 'geurmoleculen'."
Mensen ervaren diepte via stereozicht - onze ogen maken een 'driehoeksmeting' van de wereld om ons heen en onze hersenen zetten die video-input om in drie dimensies. Datzelfde concept gaat op voor honden, maar opnieuw primair via de neus.
"Als zich ergens in een ruimte iets bevindt, dan verandert je beleving daarvan als je het ook via je neus probeert te ervaren in plaats van alleen visueel", zegt Horowitz. Als je nog een stap verder gaat door een object in eerste instantie vooral via geur te benaderen, dan verandert je perceptie van de wereld fundamenteel.
Via geur ervaar je niet alleen wat er direct om je heen is, maar ook wat er was en wat er aankomt. In die zin is de manier waarop honden de wereld ervaren eigenlijk beter ontwikkeld dan bij mensen - hun reukorgaan geeft niet alleen een indruk van het heden, maar laat hen ook reizen door de tijd.
Hondenneuzen hebben de perfecte vorm om geuren te kunnen identificeren.
Menselijke neuzen zijn niet alleen qua uiterlijk anders dan die van honden - ze werken ook anders.
Door de vorm van hun neuzen en de manier waarop ze in- en uitademen, hebben honden een beter ontwikkeld gevoel voor geuren. Het komt erop neer dat ze door hun manier van uitademen meer geurmoleculen kunnen opnemen, wanneer ze vervolgens weer inademen. Dat is ook de reden dat honden zo ontzettend dichtbij dingen komen die ze willen ruiken.
Als een hond uitademt wordt er een luchtstroom gecreëerd waardoor er meer nieuwe geurmoleculen kunnen worden opgenomen. Door dit systeem snuffelen honden niet zomaar wat, maar zorgen ze actief voor betere waarneming.
Honden hebben veel meer geurreceptoren dan mensen en ze hebben ook een orgaan dat wij niet hebben en specifiek wordt gebruikt om te ruiken.
Naast de vorm van de neus die is ontworpen om geuren goed te kunnen onderscheiden, is ook de binnenkant ervan cruciaal.
Het allerbelangrijkste is dat er in een hondenneus 60 keer zoveel geurreceptoren zitten als onze neuzen. Zie het het als kleine kopjes die regen op kunnen vangen. Het is nogal een verschil of je vijf kopjes hebt of 300 kopjes. Dat is zo ongeveer het verschil als het gaat om reuk tussen honden en mensen.
En dat is nog niet alles! Er is ook het zogeheten "Orgaan van Jacobson" dat op een andere manier informatie kan halen uit geurmoleculen. "Ze verkrijgen ook informatie in het Orgaan van Jacobson", legde Horowitz me uit. "Om die informatie te kunnen krijgen, moet je daadwerkelijk een aantal moleculen opnemen."
Daarom kan een hond soms ook wel eens iets eten dat hij eigenlijk niet zou moeten nemen - het kan een poging zijn om er meer over te weten te komen. Maar hij kan ook gewoon honger hebben.
"Geur is gewoon een vorm van informatie voor honden, net zoals wij onze ogen opendoen en de wereld zien."
Honden classificeren geuren waarschijnlijk niet als "goed" of "slecht". Zoals jij je blik niet afwendt als je poep ziet, zal een hond zich niet terugtrekken als hij aan poep aan het snuffelen is.
"Wij hebben geen grote woordenschat voor geuren, dus blijven we steken bij dat iets heerlijk ruikt of juist verschrikkelijk", legt Horowitz uit. Tenzij je gespecialiseerd bent in geuren - zoals een parfumontwikkelaar of een sommelier - is het niet erg waarschijnlijk dat je ze goed kan beschrijven. Als ik vers gebakken brood ruik dan reageer ik met "Dat ruikt heerlijk!". Een hond denkt iets als "Dat ruikt naar bloem en water en naar gist en warmte."
Horowitz beschrijft dat effect als volgt: "We proberen te omschrijven hoe iets ruikt of wat het is, maar daar zijn we over het algemeen niet goed in. 'Ik herken die geur, maar ik weer niet wat het is'. Omdat we er weinig woorden voor hebben denken we aan geur in termen van "goed" en "slecht".
Maar voor honden is het gewoon informatie. Daarom ruiken ze net zo makkelijk aan je als je flink gezweet hebt bij het sporten, of steken ze zonder probleem hun neus in een drol. Geen oordeel, gewoon informatie.
Bekijk ook deze TED-registratie met dr. Alexandra Horowitz over hoe honden de wereld zien.
En als je nog meer wil weten, lees dan ook de boeken van dr. Horowitz over het onderwerp: "Inside of a Dog: What Dogs See, Smell, and Know" en "Being a Dog: Following the Dog Into a World of Smell."